ساز ویولن

پیدایش و تاریخچه

 

ردیابی مبادی و ریشه های پیدایش ویولن آسان نیست امّا بر اساس نگاره‌ها و کنده‌کاریهای اروپایی از حدود سال نهصد میلادی سازهایی شبیه ویلن به چشم می‌خورند که با آرشه نواخته می‌شود. این سازها بطور کلی به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
ربک (Rebec)
فیدل (fiddle)
لیرا دا براچه (lira da braccio)
ویل (Viol)
در سال 1508 اولین انواع ویولنها در هنر ایتالیایی ظاهر شدند امّا نمونه‌های اصلی موجود از این دورۀ سرنوشت ساز ویول‌های ونیزی است. در پایان قرن شانزدهم، لیرا از تمام ویژگیهای ویلن، بجز سیستم سیم‌ها و جعبه گوشی، بهره‌ای داشت، اما ویول به طریقی دیگر تکامل یافت. ویول و لیرا تا اوایل قرن هفدهم در ایتالیا استفاه می‌شدند هر چند ویول در اروپایی شمالی و مخصوصاً انگلستان به عنوان نخستین ساز آرشه‌ای در بخش اعظم بعد نیز باقی ماند.
یک مثال خوب که شامل سازهای خانوادۀ ویولن می‌شود، گنبد کلیسای جامع سارونوا است که توسط گادنتسیو فراری (Gaudenzio Ferrari) در 1835 نقاشی شده است. نخستین ویولن‌های موجود به سال 1664 برمی‌گردند. (گر چه در موزه ملی ورشو، ویولن‌های لهستانی وجود دارند که به عنوان سازهای متعلق به حدود 1515 معرفی شده اند.)
تقریباً همه کشورهای اروپایی مدعی ابداع ویولن هستند، اما هیچکدام نمی‌توانند با قاطعیت بر تفوق تاریخی ایتالیا در این زمینه غلبه نمایند. خاستگاه همه سازندگان بزرگ شاید تنها با یک استثناء از کرمونا (Cremona) برشیا (Berescia) یا ونیز است.

ویولنیک ساز زهی و آرشه ای است. این ساز کوچکترین عضو خانواده ی ویولن است. برای نواختن معمولا روی شانه ی چپقرار می گیرد، و با آرشه ای که در دست راست نوازنده است،نواخته می شود.سیم های ویولن از زیر ترین تا بم ترین سیم، به ترتیب زیر کوک می شوند :می:سیم اول ، لا:سیم دوم ، ر:سیم سوم ، سل:سیم چهارم

ویولن از کجا آمد است؟

عده کثیری از تاریخ نویسان موسیقی منشا آن چیزی را که ما امروزه به نام ویولن می شناسیم از ایتالیا، در سالهای 1496 تا 1505 میدانند.

تا سالها پس از ساخت این ساز، از آن تنها برای همراهی سایر سازها استفاده میشد، چرا که موسیقیدانها به ضعف رنگ آمیزی موسیقی توسط سازهای بادی پی برده بودند و نیاز به سازی با رنگ صدای جدیدتر داشتند.

اواسط قرن 17 بود که ویولن بعنوان یک ساز solo مطرح شد، البته این ساز ابتدا فقط در محافل رسمی و اشرافی نواخته میشد اما بتدریج به پای به محافل طبقه متوسط و عادی نیز گذاشت.

روایت های دیگری نیز راجع به این ساز وجود دارد. اگر به زمانهای قدیم بازگردیم در سرزمینهای اسلامی اعراب، سازی بوده بنام Rebab که تنها یک سیم داشته (البته برخی ریشه Rebab را هند نیز می دانند). بتدریج با گذشت زمان و پیشرفت علم و موسیقی، اعراب به تعداد سیم های آن افزودند و ساز دیگری بنام Rebec بوجود آمد.

جالب هست که بدانید خیلی زود ایرانیها و ترک ها این ساز را برای خود بومی کردند و سبک ها و روشهای مخصوص به خود برای کوک کردن و نواختن آن ابداع کردند.

سازندگان ویولن

 

 آندرا آماتی (قبل از 1505 – 1577( Andrea Amati، اولین سازنده اهل کرمونا - بزرگترین مرکز ساخت ویولن - است که نامش ثبت شده است. نوه آندرا، فرزند پسرش هیرونیموس (Hieronymus)، نیلوکو (Nicolo) آماتی است که همچون پدربزرگ و پدرش شغل آنها را برگزیدند و احتمالاً مهمترین فرد این خانواده بوده است. در 1630 که طاعون در کرمونا افراد زیادی را از بین برد، نیکولو بدون هیچ وارث بلافصل، شاگردانی را پذیرفت که از میان ایشان می توان از فراچسکو روجری (Francesco Rugeri) و جی. بی. راجری (G. B. Rogeri) نام برد. امّا مشهورترین آنها، با اختلافی فاحش با دیگر شاگردانش، انتونیو استرادیواری (1644 - 1737) بود. قدیمی‌ترین کار استرادیواری که تاریخ 1666 را دارد، حتی امروز نیز نمونه‌ای از خلاقیت سترگ است. ویولن ساخته آنتونیو استرادیواری (مسیح Le Massie) ساخته شده در سال 1716 احتمالاً گرانبهاترین ویولن دنیاست.
این دو خانواده یعنی آماتی و استرادیواری مهمترین سازندگان ویولن بودند امّا بعد از آنها می‌توان از گورانری (Guarneri)، جورپه دل جسو (Giuseppe de-Geusu) و کارلو برگونزی (Carlo Bergonzi) نام برد.

 

ویلن چه از لحاظ تاریخی و چه از نظر هنری، سازی بسیار مسحور کننده است. ویلن از نظر مکانیزم و ساختمان ساده و از حیث صدادهی پیچیده است. چهارگوشی آن به شکلی متقارب تراش خورده اند و برای کوک کردن چهار سیم (سل، ر، لا و می) بکار می روند. اندازه های داده شده برای یک ویولن

 استرادیواری Stradivari است که مشخصات آن منطبق با ویلن امروزی است.
طول صفحه پشتی: 355 میلیمتر
پهنای انحناهای بالایی: 168 میلیمتر
پهنای انحناهای میانی: 113 میلیمتر
پهنای انحناهای پایینی: 219 میلیمتر
طول دسته: 130 میلیمتر
طول تخته انگشت گذاری: 270 میلیمتر
ارتفاع خرک: 41 میلیمتر

 

پیشینه ی ساز:

ویولن یک ساز ظریف و فرهنگیست و طبق نمونه هایی که ساخته

می شود، از ۵۸ قطعه ی مختلف که به طرز دقیقی که با هم جور

شده اند و وزن آن در حدود ۴۰۰ گرم می باشد که ابتدا توسط

سازنده ی ایتالیایی «گاسیارو برتولونی» اختراع شده است.

اصل نوازندگی در ویولن

در سلسله مقالات آموزشی" اصول نوازندگی ویولن" سعی بر آن است تا به تدریج با معرفی، دسته بندی و آموزش نکات متعدد و مختلف مربوط به نوازندگی این ساز، هنرجویان به درکی صحیح در این زمینه دست یابند. همواره در نوازندگی ویولن باید به این اصل توجه داشت که انتخاب طبیعی ترین شکل و فرم برای اندام های مختلف بدن در انجام فعالیت های نوازندگی، صحیح ترین راهکار اجرایی است و انتخاب هر وضعیت غیر طبیعی برای اعضای مختلف بدن، که نوازنده برای استمرار و حفظ آن وضعیت نیازمند صرف نیروی اضافی یا بوجود آوردن کشش های نامتعارف در اعضا گردد، اشتباه است.

در نظر داشتن اصل بالا، باعث می گردد تا تمرین و نوازندگی ساز آسانتر انجام پذیرفته و مشکلات اجرایی جملاتی که نواختن آنها با حفظ حالات اشتباه و غیر طبیعی، ناممکن بوده حل گردد. از طرف دیگر رهایی از استیل های اشتباه باعث می گردد تا نوازندگی با خستگی بیش از اندازه همراه نگشته و لذت بخش شود.

الگوی شماره 1/1:

- نحوه دست گرفتن ساز
بطور کلی ویولن در هنگام نواخته شدن با سه نقطه چانه، شانه و دست چپ در تماس است و هر یک از این نقاط بخشی از بار دست گرفتن ساز را به دوش می کشند. هرچند، نوازنده باید بتواند که ویولن را بدون کمک گرفتن از دست چپ و فقط با کمک گردن و شانه نگاه دارد.

1/1/1- شانه و گردن:
نوازنده نباید برای نگهداری ساز بر روی شانه چپ، آنرا بالا کشد و شانه باید در هنگام گرفتن ساز به همان وضعیت افتاده خود در حالت طبیعی بدن باقی ماند. طبیعی است اگر گردن نوازنده بلند باشد، او ناخودآگاه برای با تسلط گرفتن ساز، نیازمند بالا کشیدن شانه و یا خم کردن اضافی گردن خود به سمت پایین است که البته اتخاذ هر یک از دو مورد فوق توسط نوازنده اشتباه است.

زیرا برای حفظ اولی او باید یک توان اضافی را به شکل بیهوده ای صرف بالا نگه داشتن شانه گرداند که هم باعث خستگی او شده و هم دائما درصدی از فکر او بایستی به حفظ این حالت معطوف باشد. مورد دوم نیز، از آنجا که غضروف ها و مهره های گردن را به حالت کشش بیش از اندازه می اندازد و بر آنها فشار وارد می کند، مطلوب نیست.

بالشتک ویولون
به دو شکل می توان از این معضل رهایی یافت: نخست آنکه به وسیله تکه پارچه ای که بر روی خود برگردانده شده و یا به اصطلاح " تا " شده و در زیر ویولن قرار گرفته است، این ارتفاع تامین گردد و دیگر آنکه از بالشتک های مخصوص کارخانه ای استفاده گردد. انتخاب یک بالشتک مناسب بسیار مهم بوده و می تواند تاثیر بسزایی بر راحت تر نواختن داشته باشد.

نوع مرغوب این بالشتک ها، که دارای قابلیت تنظیم ارتفاع در دو طرف خود است، میتواند مناسب ترین وضعیت ارتفاعی را به شکلی مطلوب در اختیار نوازنده قرار دهند و از دیگر سو، این بالشتک ها که در نقاط پایه ای خود به صورت مفصلی به بدنه اصلی متصل می گردند قابلیت چرخش محدود پایه ها را به بالشتک می دهد که باعث می گردد تا این ابزار از حالت بی انعطافی خارج گشته و به وضعی مناسب بدن نوازنده با ساز ارتباط یابد.

نکته مهمی که باید در این بالشتک ها رعایت گردد، وضعیت طراحی صحفه کف بالشتک و چگونگی طراحی قوس آن است، بطوریکه بالشتک کاملا بتواند از طرفی بر شانه قرار گرفته و از طرف دیگر بر روی استخوان ترقوه و کناره قفسه سینه بنشیند. بر روی صفحه کف باید از فوم یا ابر با ضخامت مناسب پوشانده شده باشد و از استفاده از بالشتک هایی که در آنها از فوم استفاده نشده و یا جنس فوم آنها کیفیت نبوده و دوام ندارند، توصیه نمی شود. در بالشتک های مرغوب پایه ها قابلیت فاصله گیری عرضی از یکدیگر راداشته و بر این اساس می توانند در ویولن هایی با اندازه های متفاوت پشت به پشت کاسه پایینی بکار روند. این قابلیت همچنین باعث می گردد تا بتوان محل قرار گیری بالشتک بر کاسه پایینی را تغییر داد و کنترل و تسلط بهتری بر ساز بدست آورد.

در اینجا باید به یکی از مهمترین مزایای استفاده از بالشتک توجه داشت و آن عدم تاثیرگذاری بالشتک در صدای حاصله از ویولن است. بالشتک باعث می گردد تا بخشی از صدای ساز که به هرحال از طریق صفحه پشتی خارج می گردد جذب پارچه لباس نوازنده نگردد و صدایی خالص از ساز حاصل گردد. ( جالب اینجاست که پارچه های با جنس های متفاوت، می تواند تاثیرات متفاوتی بر صدای ساز گذارد که امتحان آنرا برای علاقه مندان می گذاریم.)

2/1/1- میزان بالا بردن دست چپ:
در حالت کلی، نوازنده باید دست چپ را تا جایی بالا برد که ساز و دسته آن امتدادی افقی با زمین پیدا کند و بهتر است ساز بگونه ای گرفته نشود که دسته و سرپنجه ساز به سمت زمین و یا برعکس آن نشانه گرفته شود. زیرا در حالت اول ستون مهرها به کشش بی مورد به سمت پایین می افتند و همچنین در این حالت، به علت خمودگی نوازنده، تنفس او مشکل تر می گردد. در حالت دوم نیز به مهرهای گردن در جهت معکوس فشار وارد می گردد.

قسمت های ساز ویولن عبارتند از :

آرشه : یا کمان ترکه ای چوبی است که رشته های مویی دم اسب،

در طول آن کشیده شده است و به دو سر آن ثابت شده است.

تنه : جعبه ای که مابین تخته ی روئی و تخته ی زیرین و جداره های

طرفی محصور شده است.

دسته یا گردان : در واقع دنباله ی چوب آبنوس تکیه سیم هاست که

محل انگشت گذاری نوازنده در قسمت بالای آن قرار دارد. نوازنده ی

ویولن قادر است ، در تمام طول چوب آبنوس انگشت گذاری کند ، انتهای

دسته به جعبه ی کوچکی ختم می شود که سیم ها در درون آن به دور

گوشی های کوک پیچیده می شوند.

خرک : بین سیم ها و طبله ی ویولن قرار گرفته و فشار سیم ها آن را

عمود نگه می دارد. نقش خرک ان است که ارتعاش سیم ها را به طبله

و به جعبه ی ویولن منتقل می کندو نیز در داخل جعبه میله ای چوبی

تقریبا زیر خرک ، اندکی بلند تر از جدار طرفی قرار داده شده که شکل

گرده ماهی ، طبله و زیره را حفظ می کند.

گریف : از آبنوس ساخته شده است و در طول گردن ویولن چسپیده

است و تا میانه ی جعبه ی ساز ادامه دارد . گریف جایی است که

نوازنده با انگشت خود سیم را به آن می چسباند و به این ترتیب طول

 سیم را کوتاه می کند و نت های مختلف را می نوازد.

تا آخر تنه ی ویولن کشیده شده است. با زهی از جنس روده یا

پلاستیک به دکمه ای که در قسمت پایین جدار تعبیه شده بند می شود.

سیم ها : سیم ها از جعبه ی کوچک سر ساز آغاز شده در طول چوب

آبنوس ، تکیه گاه سیم ها ادامه یافته ۷ از روی خرک عبور کرده و در

سیم گیر مهار می شود . سیم های ویولن قبلا از روده ی گوسفند

«زه» ساخته می شد. امروزه در سیم های بم تر ، روی روده سیم

فلزی نازکی می پیچند و در سیم های زیر تر از مفتول فلزی تنها

استفاده می شود.

نخستین سازندگان معروف ویولن در ایتالیا پیدا شدند .

«گاسپارو داسالو» نخستین ویولن حقیقی را ساخت، اما معروفترین

ویولن ها در شهر کرمونا ساخته شدند.

«آندره اماتی» و فرزندش «نیکولا اماتی» و شاگردش «آنتونیو استرادیواریوس»

بهترین ویولن های دنیا را تا کنون ساخته اند.

سیم گیر : از آبنوس ساخته شده است و در فاصله ی اندکی با خرکنقش این ساز چه در کنسرت های بزرگ و چه به طور جمعی وانفرادی ، آنقدر پر اهمیت است، که آن را «شاه ساز ها» گفتند.